سید مصطفی حسینی برغانی

نماینده ساوجبلاغی نخستین دوره مجلس مشروطیت

آقا سید مصطفی حسینی برغانی (1252- 1309ش) از نمایندگان اولین دوره مجلس شورای ملی (مشروطیت) و پدر آیت الله سید احمد میرخانی (م1372ش) قرآن پژوه معاصر است. از او یک سفرنامه و یک دیوان کوچک شعر باقی مانده است.

شعر او متوسط و اغلب در منقبت اهل بیت علیهم السلام است اما سفرنامه اش بسیار خواندنی است و گذشته از جنبه تاریخی در روشن کردن برخی زوایای تاریک تاریخ مشروطه خواهی ایرانیان، خالی از فایده نیست و در زمینه آشنایی با عادات و آداب اجتماعی حدود صد سال پیش تهران و برخی دیگر از ولایات ایران منبع مفیدی به شمار می رود.

«سفرنامه سید مصطفی سمسار» شرح سفر یا -بهتر گفته باشم- شرح فرار او پس از بمباران مجلس شورای ملی به دستور محمدعلی شاه (ششمین پادشاه سلسله قاجاریه) به مشهد مقدس است. در شهریور 1287 خورشیدی (شعبان 1326 قمری) پس از غائله بمباران، او که نماینده صنف سمساران از تهران بود، از ترس تعقیب ایادی محمدعلی شاه، 34 روز خود را در خانه زندانی می کند و چون در می یابد که در تهران امنیت نخواهد داشت با گاری پست به طور ناشناس به مشهد می گریزد؛ شهری که پیش از او آیت الله سید محمد طباطبایی (م 1299ش) را به آنجا تبعید کرده بودند.

دکتر سیدعلی موسوی گرمارودی (شاعر و قرآن پژوه) درباره نثر سفرنامه او می نویسد: «سید مصطفی اگر چه ادیب نیست اما نثر او، در همان حال که نشان دهنده بی رمق شدن نثرهای مطنطن دوره قاجار و حرکت به سوی کمال رهایی و سادگی است، هنوز از ساختار نثر کلاسیک کاملا" رهایی نیافته است. او علاوه بر استفاده از شعر فارسی و عربی به سبک «گلستان» و «کلیله» و یا بهتر بگوییم به سبک «منشآت» قائم مقام و «زنبیل» فرهاد میرزا و «منشآت» امیر نظام گروسی، جای جای عنان نثر را به دست سجع می سپارد. با وجود این، تنه اصلی نثر او در سراسر کتاب چنان بر ساده نویسی استوار است که اگر کتاب او در همان زمان تألیف، چاپ می شد شاید امروز ما، در کنار سید محمدعلی جمالزاده او را هم از آغازگران ساده نویسی می دانستیم.»

سید مصطفی پس از 72 روز، در آبان 1287 خورشیدی از مشهد به تهران بازگشت و غائله محمدعلی شاه به پایان رسید اما سید مصطفی به مجلس دوم راه نیافت و ناگزیر همراه حاج عباسقلی بازرگان تبریزی پدر مهندس مهدی بازرگان (نخست وزیر موقت پس از پیروزی انقلاب اسلامی) نخستین کارخانه مدرن ایران را که یک کارخانه صابون پزی بود، در تهران بنا نهاد اما طولی نکشید که تنگ نظران عقب مانده و حسود در دهان عوام انداختند که این کارخانه در ساخت صابون از پیه خوک استفاده می کند! و کارخانه متوقف شد.

او در دوره حکومت رضا شاه پهلوی به دلیل حفظ عمامه اش به کربلا می رود اما در آنجا بیمار می شود و پس از یک سال در سال 1309 خورشیدی به رحمت ایزدی می پیوندد و در نجف اشرف به خاک سپرده می شود. نام فرزندان سید مصطفی حسینی برغانی به این شرح است: دکتر سید ذبیح الله میرخانی معروف به «شفاءالدوله» (متوفای 1349 خورشیدی)، مهندس سید محمد میرخانی (متوفای 1366 خورشیدی)، آیت الله حاج سید احمد میرخانی (متوفای 1372خورشیدی) و سید جواد میرخانی (متولد 1307 خورشیدی).

- پی نوشت: نام و تصویر سید مصطفی حسینی برغانی (میرخانی) در کتاب های تاریخ مشروطیت از جمله در «تاریخ مشروطیت» تألیف احمد کسروی و «تاریخ بیداری ایرانیان» تألیف محمد ناظم الاسلام کرمانی و « انقلاب ایران» تألیف ادوارد براون در جمع نمایندگان مجلس آمده است.

- منابع: علی موسوی گرمارودی، شرح مهربانی، صص 25-33؛ احمد کسروی، تاریخ مشروطیت، ج1، ص249؛ محمد ناظم الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ص124؛ ادوارد براون، انقلاب ایران، ص 644.

- مقاله فوق بخشی از کتاب در دست تالیف «نام آوران ساوجبلاغ» است.